Przypomnienie -> cz.1 [link]
Przypomnienie
W pierwszej części zajęliśmy się wstępem - tak to zwykle bywa z pierwszymi częściami. Omówiliśmy czym z grubsza jest filozofia, na jakie dziedziny się dzieli i jak można ją wykorzystać w życiu. Ostatnie zagadnienie wydaje mi się szczególnie istotne, gdyż nikt nie zajął by się filozofią gdyby nie miało to jakiegoś konstruktywnego, praktycznego sensu. Nie należy wstydzić się szukania praktycznych zastosowań. Należy dopominać się ich wszędzie tam, gdzie się ich nie widzi.
Wymieniliśmy pięć składowych filozofii: metafizykę, epistemologię, etykę, estetykę i logikę, którą można w tym kontekście właściwie przemianować na sferę polityki - o czym także było w poprzednim tekście.
Tym razem zajmiemy się zatem (chronologicznie) - metafizyką.
Metafizyka - co to?
Metafizyka jest pojęciem określającym naturę bytu, czyli wszystkiego co nas otacza oraz nas samych - rzeczywistości. Za nieoficjalnego twórcę tego pojęcia uchodzi Arystoteles.
Wspomniane "określanie natury rzeczywistości" można rozumieć jako zastanawianie się nad takimi pytaniami dotyczącymi rzeczywistości jak:
- czym jest rzeczywistość
- jaka jest przyczyna jej istnienia
- jaka jest rzeczywistość
i tak dalej.....
Oczywiście nie zamierzam nawet odpowiadać w tym krótkim post'cie na wszystkie możliwe pytania z tej dziedziny i to w dodatku z każdego dotychczas wypracowanego przez różne szkoły filozofii podejścia.
Pytanie o to czym jest sama rzeczywistość, jaka jest jej przyczyna uważam osobiście za bezcelowe. Bez różnicy czym jest rzeczywistość, jest tym w czym żyjemy, wystarczy intuicyjne pojmowanie samego pojęcia rzeczywistości. Dla człowieka, jako gatunku i jako indywidualnej jednostki rozważanie o przyczynach powstania rzeczywistości też nie jest zbyt istotne - bez różnicy czy np. rzeczywistość stworzyła się sama, czy np. została stworzona, czy np. była od zawsze itd. istnieje i dla nas ludzi, jako jej składowych, to jest ważne. Istotniejsze za to jest moim zdaniem pytanie o sposób w jaki postrzegać rzeczywistość. Tutaj podział przebiega właściwie między jedynie dwoma opcjami:
- rzeczywistością subiektywną
- rzeczywistością obiektywną
Rzeczywistość - subiektywna czy obiektywna
Subiektywna rzeczywistość oznacza, iż:
- każdy postrzega rzeczywistość inaczej, w stopniu na tyle odmiennym iż wyklucza to zwykłe niedoskonałości zmysłów;
- nie ma obiektywnych, uniwersalnych prawd, pojęć;
Odmienne postrzeganie rzeczywistości oznacza tu nie tylko fakt odmiennej obserwacji wynikającej z różnej czułości zmysłów u poszczególnych ludzi - jeden człowiek ma lepszy wzrok (zatem np. pewien kolor będzie dla niego intensywniejszy), inny lepszy słuch (jakiś dźwięk będzie dla niego wyższy) itd. Odmienne postrzeganie oznacza w tym przypadku zupełnie inne, subiektywne definiowanie takich pojęć jak prawda, sprawiedliwość, honor itd. Jeśli uznać rzeczywistość za absolutnie subiektywną, należałoby przyjąć, że każdy człowiek ma prawo do własnego definiowania wszystkiego, w tym np. słowa "prawda", a nawet tego czy jakieś przedmioty istnieją lub czy jakieś wydarzenia miały miejsce.
Subiektywne postrzeganie rzeczywistości można ująć zatem krótkim, znanym cytatem: "wszystko jest względne".
Obiektywna rzeczywistość oznacza, iż:
- niedoskonałości zmysłów wpływają na postrzeganie rzeczywistości, lecz dojście do wspólnych, uniwersalnych konsensusów zarówno w kwestiach materialnych jak i pojęciowych jest możliwe;
- uniwersalne, obiektywne prawdy, pojęcia istnieją lub są możliwe do wypracowania;
W przypadku rzeczywistości obiektywnej można uznać, iż pewne niedoskonałości, różnice w czułości zmysłów wpływają na postrzeganie rzeczywistości (np. w wyniku drobnych różnic budowy gałek ocznych dla kogoś to samo krzesło jest bardziej czerwone niż dla kogoś innego), lecz owe różnice można uznać za naturalne, pomijalnie małe i mimo ich istnienia wypracować ogólny, powszechny konsensus dotyczący podstaw - czy przedmioty istnieją, czy wydarzenia miały miejsce, definicji pojęć. Obiektywne podejście do rzeczywistości oznacza zatem, iż - mówiąc kolokwialnie - np. stół to stół dla wszystkich obserwatorów, morderstwo to morderstwo dla wszystkich obserwatorów, a np. prawda jako pojęcie jest rozumiana przez wszystkich tak samo.
Dalej - obiektywność rzeczywistości nie dotyczy uniwersalności oceny składowych rzeczywistości, lecz uniwersalności ich definicji. Można się spierać np. czy jakieś stwierdzenie jest prawdziwe, jednak po zaistnieniu powszechnej definicji prawdy nie można spierać się co do samej definicji słowa "prawda".
Jak wybrać? Czy to ma znaczenie?
Jak zatem zdecydować czy rzeczywistość jest subiektywna czy obiektywna?
Moim zdaniem odpowiedź jest krótka - niespecjalnie się da .... i nie warto się zastanawiać.
Skoro raczej nie można stwierdzić z pewnością, jaka ta rzeczywistość jest, czy wybranie którejś ma znaczenie, czy ma znaczenie w jakie będziemy lub w jakiej zdecydujemy się żyć?
Skoro niespecjalnie da się naukowo stwierdzić (jak na razie) lub logicznie wywnioskować naturę rzeczywistości, mogłoby się wydawać, że całe zastanawianie się nad nią nie ma sensu i że każdy może sobie "wybrać dla siebie" subiektywną lub obiektywną przypadkowo - np. rzutem monetą. Jednak dobrze jest jeszcze spojrzeć na konsekwencje przyjęcia każdego ze spojrzeń. Zakładając subiektywną naturę bytu zarówno indywidualny człowiek jak i cały gatunek przyjmuje brak uniwersalności we wszystkich dziedzinach życia, brak istnienia jednej definicji czegokolwiek. Ludzie nie mogą zbudować w ramach swej cywilizacji pojęć "prawdy", "sprawiedliwości", "zbrodni", "niegodziwości" i wszystkich innych. Bez tych kluczowych definicji nie jest możliwe ani logiczne rozumowanie jednostki (rozumowanie opiera się na pojęciach, definicjach, faktach i wnioskach) jak i funkcjonowanie zbiorowości, które jest de facto wyciąganiem konsensusu z rozumowań jednostek. Ludzkość nie może wypracować np. pojęcia sprawiedliwości, skoro każdy człowiek może sobie subiektywnie inaczej definiować sprawiedliwość.
W obliczu tych faktów można wreszcie stwierdzić, iż pomimo ulotności lub niemożności naukowego bądź logicznego wybadania natury rzeczywistości należy przyjąć obiektywny model bytu. Jest on bowiem niezbędny dla funkcjonowania jednostki jak i całej cywilizacji ludzkiej.
Wniosek
Pojęcie metafizyki jest - jak mam nadzieję udało mi się pokazać - dość obszernym i ważnym. Zależą od niego następne składowe filozofii - epistemologia, etyka, estetyka i logika/polityka.
Mimo braku możliwości jasnego stwierdzenia metodami naukowymi bądź czysto logicznymi natury (subiektywnej lub obiektywnej) bytu/rzeczywistości, jest możliwe wskazanie właściwej do wyboru - ze względu na ludzkie bytowanie, istnienie i funkcjonowanie ludzkości. Spośród dwóch jedynie rz. obiektywna, pozwalając na budowanie, uzgadnianie uniwersalnych, ogólnoludzkich pojęć, koncepcji umożliwia budowanie i działanie społeczeństw, zbiorowości, cywilizacji ludzkich. Jest to - moim zdaniem - wystarczający argument by opowiedzieć się po stronie właśnie rzeczywistości obiektywnej.
Koniec cz.2
W następnej części zajmiemy się epistemologią.