5 kwietnia 1862 roku generał Unii Erasmus D. Keyes niecierpliwie obserwował wrogie linie Konfederatów pod Yorktown - jego oczom ukazywały się potężne siły Rebeliantów zajmujące umocnione pozycje naprzeciw federalnej Armii Potomaku. Wykrzykiwane z ferworem rozkazy rozmieszczające kolejne pułki i wciąż pokazujące się szare mundury Konfederatów utwierdziły Keyes'a w przekonaniu, że ma przed sobą znaczne siły. Wysłał informacje do głównodowodzącego George'a B. McClellana...
Książę Jan - odważny miłośnik teatru
Wszystko to było niczym więcej jak tylko teatrem obeznanego ze scenicznymi deskami generała Johna Bankheada Magrudera, który rozkazał swoim oddziałom ciągłe przemieszczanie się połączone z wykrzykiwaniem rozkazów dla nieistniejących pułków. Na bardzo ostrożnym McClellanie, raport z 5 kwietnia 1862 roku sporządzony przez generała Erasmusa D.Keyesa odnośnie liczebności nieprzyjaciela zrobił takie wrażenie, że rozkazał podciągnięcie ciężkich dział i oblężenie malutkiej mieściny (w całym hrabstwie York żyło ok. 5 tys. ludzi w 1860 roku). Trwało ono do 4 maja i dało cały miesiąc dowódcy Konfederatów Josephowi Johnstonowi na ściągnięcie sił do obrony Richmond przed dotychczas najbardziej skomplikowaną logistycznie operacją tego typu w historii świata. Przetransportowanie ponad 100 tys. żołnierzy, broni, zwierząt pociągowych i zaopatrzenia do Fort Monroe na cyplu półwyspu Wirginia było dziełem czarodzieja aprowizacji, Generalnego Kwatermistrza armii Unii Montgomery'ego C. Meigsa, ale nie byłoby możliwe bez kolosalnego potencjału gospodarczego północnych stanów.
↑ John Bankhead Magruder (1807-1871)
Autor dystrakcji był rodzimym obywatelem Wirginii, który pewnie by pozostał w służbie Unii gdyby nie secesja jego stanu. Absolwent West Point urodzony w 1807 roku zobaczył wojnę w Meksyku jako oficer 1 Pułku Artylerii - podczas starcia z południowymi sąsiadami Magruder wsławił się odwagą pod Cerro Gordo i Chapultepec, za co był dwukrotnie awansowany brewetowo (wyjaśnienie Tu). Po wojnie służył na fronterze w Kalifornii i Kansas, lecz w 1857 roku został przeniesiony do Fort Adams w Rhode Island, gdzie organizował przedstawienia teatralne i koncerty jako remedium na nudę panującą wśród żołnierzy, ale także cywili - jego pomysłem były "dni fortu" skupiające okolicznych mieszkańców i będące okazją do posłuchania m.in. śpiewu tenorowego Magrudera, podczas którego w magiczny sposób znikała jego skłonność do seplenienia. Zamiłowanie do sztuki teatralnej przypisało do wąsatego oficera wyniosły i żartobliwy jednocześnie przydomek "Książę Jan".
Książę Jan idzie na wojnę
Po wybuchu wojny secesyjnej pułkownik Magruder otrzymał szybkie awanse na generała brygady i generała majora Konfederacji, a jego komendą stała się niewielka Armia Półwyspu, która była pospiesznie skleconą jednostką mającą stawić czoła okrętowi flagowemu lądowych sił Unii - Armii Potomaku, znakomicie wyszkolonej przez McClellana, który jednak przyzwyczajony do osiągania samych sukcesów w życiu, był sparaliżowany wizją porażki, toteż wolał nie rzucać swoich ukochanych ludzi do frontalnych ataków. Tak się stało pod Yorktown, cały miesiąc McClellan sądził, że ma naprzeciw siebie liczniejszych Południowców, ale nie tylko teatr Magrudera miał wpływ na taki osąd. Wywiadem i kontrwywiadem wojskowym Unii zajmowała się wtedy agencja detektywistyczna Allana Pinkertona, a informacje jakie docierały do McClellana były tak zniekształcone po drodze, że często ogólną liczbę sił Konfederatów na danym teatrze działań (obszar stanu, czasem kilku) brał on za liczebność sił w swoim bezpośrednim sąsiedztwie. Pierwszym dowódcą, który usprawnił to pole funkcjonowania federalnych sił zbrojnych był generał major Joseph Hooker, który 30 kwietnia 1863 wiedział z dużą dokładnością o rozmiarze Armii Północnej Wirginii Roberta E. Lee mającej się z nim zmierzyć pod Chancellorsville, ale i to nie uchroniło go od klęski.
↑ Ofiara zwodniczego teatru Magrudera, George B. McClellan
Ale okazało się, że talenty związane z produkcją teatralną przewyższają czysto wojskowe umiejętności urodzonego w Wirginii generała majora, który podczas oblężenia Yorktown zaczął zdradzać objawy stresu jaki wywoływała w nim ogromna armia stojąca u progu umocnień jego słabiutkich sił, co manifestowało się głównie w szukaniu spokoju na dnie butelki. Magruder wycofał się w stronę Wilmington 3 maja, tuż przed planowanym na 5 maja generalnym szturmem Unii połączonym z ostrzałem artyleryjskim z ciężkich dział. Pod koniec maja miała miejsce swego rodzaju "saga rozkazowa" pomiędzy departamentem wojny, który wobec braku wiary w Magrudera przesunął go do Departamentu Trans-Mississippi, co mogło i musiało być odczytane jako zesłanie, a generałem Josephem Johnstonem, który doprowadził do uchylenia rozporządzenia i pozostawił Magrudera na stanowisku. Stanowisku dowódcy jednego z czterech skrzydeł (w sile dywizji), bowiem Armia Półwyspu została wcielona do wciąż powiększającej swoje szeregi Armii Północnej Wirginii. Mleko się jednak wylało i demoralizacja Magrudera postępowała w wyniku przekonania, że jego przydział wisi na włosku, a jako człowiek o rozbuchanym, acz czułym na krytykę ego dodatkowo wyolbrzymiał wszelkie plotki i pogłoski związane ze sobą.
Magruder sprawił się niezbyt dobrze w bitwach siedmiodniowych, wymagający Robert E. Lee, przejąwszy komendę nad Armią Północnej Wirginii od rannego Johnstona, był zszokowany wobec opuszczenia przez Magrudera pozycji pod Mechanicsville wobec braku agresywnego nacisku ze strony Federalnych. Ale znowu syn Wirginii błysnął teatralnym talentem 27 czerwca, gdy Lee wymierzył cios w "wiszący w powietrzu" korpus Fitz Johna Portera pod Gaines Mill - obsadzony na pozycjach defensywnych na kierunku do Richmond Magruder i jego 27 tys. ludzi po raz kolejny oszukali Federalnych pozorując ataki, maszerując wokół wzniesień, wykrzykując rozkazy. Wśród dowódców Unii powstało przekonanie o niechybnym ataku Konfederatów, co związało dużą część sił Unii, które nie przyszły na pomoc wycofującemu się w wyniku oskrzydlenia swoich pozycji Porterowi. Jednak już w finalnym akordzie kampanii, pod Malvern Hill Magruder zawalił sprawę stawiając się na polu bitwy zbyt późno, a jego atak na pozycje Niebieskich był nieskoordynowany z resztą sił i skończył się niepowodzeniem z dużymi stratami. Lee reorganizując po bitwie siedmiodniowej swoje siły nie widział miejsca dla miłośnika teatru i śpiewu operowego w swojej armii, wobec czego został on nieprzeniesiony do Departamentu Teksasu.
Synobójcze Galveston
W październiku 1862 roku Galveston w Teksasie i przyległa do miasteczka zatoka zostały zdobyte przez desant Unii, była to jedna z wielu sytuacji, kiedy Rebelianci musieli oddać część wybrzeża Federalnym wobec ich miażdżącej przewagi na morzu. W taki sposób utracono chociażby największe południowe miasto - Nowy Orlean w Luizjanie.
Magruder w noworocznym ataku 1863 roku postanowił odbić stracone pozycje obsadzone przez 42 pułk Massachusetts w morskiej asyście sześciu kanonierek. Samemu posiadając porównywalne siły i dwie kanonierki, udało się Księciu Janowi zaskoczyć zarówno garnizon, jak i załogi kotwiczących w zatoce statków. Po krótkiej, zaciętej walce Unioniści złożyli broń. Ale jeden z dowódców artylerii Konfederatów miał serce w przełyku, kiedy pędził na zdobyty przez CS Bayou statek Unii USS Harriet Lane. Albert Lea, bo o nim mowa, znał przydział swojego syna walczącego pod amerykańską flagą, a gdy wszedł na pokład jego najgorsze przypuszczenia się sprawdziły - Edward Lea leżał na pokładzie śmiertelnie ugodzony w brzuch i zmarł wkrótce na rękach własnego ojca.
↑ Albert Lea, ojciec Edwarda
Dalsze losy
Reszta wojny minęła Księciu Janowi w Departamencie Arkansas i z powrotem w Teksasie, gdzie ostatecznie poddał się wraz z armią Kirby'ego Smitha. Po wojnie secesyjnej wziął udział w awanturze meksykańskiej brata Franciszka Józefa, znanego jako Cesarz Maksymilian I wspierany przez Francję, ale po upadku monarchy Magruder wrócił do Teksasu i zmarł w 1871 roku. Magruder pozostaje w historii wojskowości ciekawym przypadkiem dowódcy, który odnosił większe sukcesy zmuszając nieprzyjaciela do unikania walki przez pozorowanie działań, niż pokonując go w starciu (z wyjątkiem Galveston), cóż, może Książę Jan minął się z powołaniem i powinien zamienić wojskowe kamasze na zgrabne aktorskie ciżemki?
Źródła:
1860 Census of Population and Housing (https://www.census.gov/prod/www/decennial.html)
Shelby Foote, Civil War: A Narrative From Fredericksburg to Meridian
James M.McPherson, Battle Cry of Freedom: Historia Wojny Secesyjnej