Katanakaji to w Japonii ten, który wykuwa katany.
Kowal, płatnerz, miecznik, tak nazwalibyśmy go w Europie.
Katana to japoński miecz jednosieczny o charakterystycznej lekko zakrzywionej głowni, który pojawił się w Japonii ewoluując z prostego obusiecznego miecza chińskiego ok. VII w. Okres jego największej świetności przypada na X - XII w. Jego najważniejszą częścią była klinga długości od 60-75 cm, kuta ręcznie, hartowana i ostrzona przez kowala - płatnerza. Katana była podstawowym orężem japońskiego wojownika - samuraja.
Pracę kowala rozpoczynała modlitwa i rozpalenie ognia w palenisku kuźni. Dla płatnerza cały proces wykonywania ostrza był religijnym, mistycznym przeżyciem, podczas którego obdarzał on głownię cząstką swojej duszy. Proces kucia klingi był pilnie strzeżonym sekretem przekazywanym z ojca na syna z mistrza na ucznia. Najważniejszy był materiał, z którego powstawało ostrze - ruda tamahagane pozyskiwana w postaci czarnego piasku z górskich strumieni. Po przetopieniu tak pozyskanego materiału w celu usunięcia zanieczyszczeń, uzyskiwano kawałki rudy o różnym stopni twardości. Najbardziej wartościowe miecze powstają ze stali z niemal 100% zawartością rudy tamahagane. Kowal selekcjonował kawałki rudy na miękkie i twarde. Z miękkich kawałków powstawał rdzeń, z twardych płaszcz klingi co nadawało jej sprężysty i jednocześnie wytrzymały charakter. Zarówno materiał na rdzeń jak i na płaszcz ostrza był rozbijany, dzielony na pół, powtórnie składany, zgrzewany i ponownie skuwany razem. Ten etap pracy kowal wykonywał z uczniami, którzy młotami skuwali razem kolejne warstwy stali.
Kiedy kowal uzyskał gotowe pakiety stali na rdzeń i płaszcz klingi, zgrzewał je razem i samodzielnie przystępował do kucia formującego kształt klingi.
Uformowana sztaba stali pokrywana była w określony sposób specjalną mieszanką gliny i poddawana hartowaniu - po rozgrzaniu jej w palenisku i osiągnięciu odpowiedniej temperatury kowal wkładał ją do zimnej wody. Pracująca termicznie stal uzyskiwała charakterystyczną krzywiznę i linie hartowania. Kowal oczyszczał ostrze i wstępnie szlifował je sprawdzając czy nie ma żadnej skazy. Jeżeli ostrze zostało uznane za pełnowartościowe kowal umieszczał na nim swoja sygnaturę. Ostatnim elementem w procesie wykonania ostrza było szlifowanie. Mógł wykonać je sam kowal jednakże zajmowali się tym również wyspecjalizowani szlifierze. Z tak powstałej klingi, po oprawieniu rękojeści w drewno lub mosiądz z oplotem jedwabiu lub odpowiednio preparowanej skóry rekina bądź płaszczki i dołączeniu jelca - tsuba, powstawał samurajski miecz.
Większość kuźni powstawała w górzystym rejonie łańcucha górskiego Chugoku na wyspie Honsiu. Tereny te są zasobne w rudę tamahagane, węgiel drzewny służący do opalania kuźni i wodę, trzy składniki niezbędne w pracy kowala.
W czasach współczesnych w kuźniach korzysta się z młotów automatycznych w początkowej fazie kucia ostrza i tylko ostanie skuwanie warstwy miękkiej i twardego płaszcza ostrza odbywa się ręcznie. Większość mieczy wykonuje się jako treningowe, w których udział rudy tamahagane sięga 50% i dekoracyjne o zawartości 30% tamahagane.
Temat jest bardzo obszerny i ciekawy. Przedstawiłem go w bardzo ogólnej formie jako swoistą zachętę do poznania innych tradycji kraju kwitnącej wiśni. Zapraszam również do obejrzenia filmu edukacyjnego udostępnionego przez Portland Art Museum, który przedstawia pracę japońskiego kowala- płatnerza wykonującego klingę miecza.
Bibliografia
- Żygulski Zdzisław, Broń wschodnia: Turcja, Persja, Indie, Japonia — Warszawa, 1986
- Inami Hakusui, Miecz Samurajski, Wydawnictwo Diamond Books, Bydgoszcz 2009
- L. Kapp, H. Kapp, Y. Yoshihara, The Craft of the Japanese Sword, Kodansha International 1987
Zdjęcia - Pixabay, Domena publiczna
Video - Portland Art Museum